عادتِ آتش‌زدنِ محوطه‌های تاریخی برای حذف علف‌های هرز از یک سو، دوده‌هایی که برای همیشه به یادگار بر تن سازه‌های تاریخی می‌نشینند و هنوز راهکاری کارشناسانه برای حذف آن‌ها از تن تاریخ نداریم، از سوی دیگر و در نگاه سوم اشتباه در قدمت‌سنجی که محوطه‌های تاریخی قرار گرفته در مسیر آتش را همیشه با خود همراه می‌کند، آتشِ جهنمی را به یاد می‌آورد که تاریخ را در خود می‌سوزاند …
ایسنا: آتش گرفتن علف‌های هرز در محوطه‌های باستانی و تاریخی هر چند در حال تبدیل شدن به اتفاقی طبیعی و عادی در محوطه‌های تاریخی و باستانی است، اما اگر این اتفاق را از دید باستان شناسان و متخصصان زمین‌شناسی که در طول سال با رخدادهای این چنینی و آسیب‌های بعد از آن مواجه می‌شوند، نگاه کنیم، می‌توانیم به تاثیری که این اتفاقِ طبیعی و عادی البته از دیدِ مسئولانِ میراث‌فرهنگی روی محوطه‌های تاریخی دارند، نگاهی کارشناسانه داشته باشیم.
احتمال تاثیرگرمای آتش روی نقشه‌های مغناطیسی در محوطه‌های تاریخی
کورش محمدخانی – دانش آموخته دکتری باستان‌شناسی از فرانسه و مدرس دانشگاه شهید بهشتی – و تیمش تنها باستان‌شناسی است که در مجموعه باستان‌شناسی فعالیت ژئوفیزیک انجام می‌دهد، او که تا کنون تجربه‌ی انجام مطالعات ژئوفیزیک در محوطه‌های تاریخی ۲۹ استان کشور را دارد، یک بار با این اتفاق در کرمانشاه مواجه شده است.
او در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، نخست از این تجربه‌اش می‌گوید: حدود ۱۵ روز قبل درخواست انجام مطالعات ژئوفیزیک در بیستون و روی تپه‌ای احتمالاً اسلامی مطرح شد که کشاورزان قرار است در اطرافِ تپه‌ای تاریخی کار کنند، بنابراین باید عرصه و حریم تپه مشخص شود، در تصویر اولیه‌ای که دیدم علف و خار و خاشاک زیادی روی تپه بود، درخواست کردم به کشاورزان بگویند علف‌ها را وجین کنند تا در زمان پیمایش با مشکلی مواجه نشویم، وقتی به محوطه رفتم، دیدم کل محوطه را آتش زده‌اند.
وی با بیان این‌که در صبح روزی که قرار بود کار خود را آغاز کند، هنوز دود از آن محوطه به هوا می‌رفت، ادامه می‌دهد: معمولاً وقتی یک محوطه‌ی تاریخی آتش می‌گیرد، قدری مغناطیس زمین بالا می‌رود، فکر کردم این اتفاق می‌تواند روی نقشه‌های مغناطیسی تأثیر گذار باشد، با توجه به دانسته‌هایم از گذشته، این بحث برای خودم چالش شده بود، که این آتش‌سوزی روی محوطه و بررسی‌هایم تأثیر می‌گذارد یا خیر؟
محمدخانی علت آتش زدن تپه توسط کشاورزان به گفته‌ی خودشان را این طور توضیح می‌دهد: «عشایر روی تپه‌ی تاریخی مستقر شده بودند، هر چه از آن‌ها درخواست کرده‌ایم از تپه دور شوند تا علف‌ها را وجین کنیم، این کار را انجام نداده‌اند، سرانجام مجبور به آتش زدن تپه شدیم تا عشایر از روی تپه جابجا شوند.»
او با اشاره به این‌که کشاورزان فکر می‌کردند کار خوبی انجام داده‌اند و حتی با افتخار از ان حرف می‌زدند، می‌افزاید: وقتی به آن‌ها توضیح دادم، با ناراحتی گفتند نمی‌دانستند ممکن است حتی آسیبی به محوطه وارد کند وگرنه هرگز این کار را انجام نمی‌دادند، با دو کارگر به راحتی این کار را انجام می‌دادند.
این باستان‌شناس اما تاکید می‌کند: بعد از انجام عملیات ژئوفیزیک و بررسی نقشه‌ها، متوجه شده که آن آتش‌سوزی تأثیری روی محوطه نداشته است.
وی با بیان این‌که درصورتی آتش روی محوطه‌ی تاریخی تأثیر می‌گذارد که دمای آتش از ۴۰۰ درجه بالاتر برود و ادامه می‌دهد: در حالت معمولی اگر فقط خار و خاشاک آتش بگیرد، دمای آتش حدود ۷۰ درجه است، اما در صورتی که جنگل‌ها آتش بگیرند و بسوزند آن دما می‌تواند به ۱۲۰۰ درجه هم برسد.
مدیریت درستِ چند ساله‌ی تخت‌جمشید و پاسارگاد برای حذف علف‌های هرز
وی با اشاره به این‌که در محوطه‌های تاریخی مانند تخت‌جمشید، پاسارگاد، تخت سلیمان، شوش یا چغارنبیل، تخم علف‌های هرز معمولاً روی زمین می‌ریزد و با بارش بارانِ هر ساله، قد این علف‌ها به یک متر و نیم نیز می‌رسد، ادامه می‌دهد: برای مدتی چند سال قبل در پاسارگاد و تخت‌جمشید، متخصصان گیاه‌شناس با شناسایی گیاهان مختلف روییده شده در محوطه، در اسفند ماه هر سال اقدام به سمپاشی می‌کردند تا علف‌های هرز رشد نکنند و دردسرهای بعدی وارد نشود.
این کارشناس مطالعات ژئوفیزیک باستان‌شناسی انجام چنین کارهایی را منوط به نوع مدیریت محوطه‌های تاریخی و پایگاه‌های میراث‌فرهنگی می‌داند و ادامه می‌دهد: قبل از این که علف‌ها شروع به رشد کنند، اگر با تخصیص اعتبار مناسب برای یک بار، متخصصان گیاه شناس، انواع علف‌ها و گیاهان را بررسی کرده و هر سال با تخصیص اعتبار کمتری، سم‌های مخصوص به هر گیاه خریداری شود و در اسفند ماه محوطه‌ها سمپاشی شوند، دیگر اردیبهشت تا پایان گرمای هوا با مساله آتش‌سوزی در محوطه‌ها مواجه نمی‌شویم.
این باستان‌شناس از سوی دیگر از بین رفتن حریم منظری و بصری محوطه‌های تاریخی با آتش‌زدن این محوطه‌ها را عاملِ دیگری می‌داند که باید برای همیشه آن را نفی کرد و ادامه می‌دهد: گاهاً از سوی دیگر به دلیل بالا رفتن هزینه‌ها مدیران دستور به آتش‌زدن محوطه‌ها می‌دهند.
کربنی که روی آثار تاریخی می‌نشیند، در قدمت‌سنجی محوطه‌های تاریخی تاثیرگذار است
این مدرس دانشگاه شهید بهشتی، با تاکید بر این‌که در درجه حرارت کم، آتش‌سوزی در محوطه‌های تاریخی مانند هگمتانه یا تخت جمشید و نیز دود حاصل از آتش، روی محوطه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، بیان می‌کند: هر چند ممکن است این تأثیر روی آثار سنگی دیرتر اتفاق بیفتد، اما تأثیری که روی آثار خشتی دارد، به واسطه‌ی کربنی که روی آن می‌نشیند می‌تواند در قدمت‌سنجی محوطه اثرگذار باشد.
او این نوع از کربن را هر چند کربن ۱۴ نمی‌داند، اما می‌افزاید: اگر زمانی بخواهیم آزمایش کربن ۱۴ روی این سازه‌ها انجام دهیم، هر چند آن کربن ۱۴ نیست، اما تأثیر منفی خود را می‌گذارد و از سوی دیگر احتمال تغییر در قدمت آثار نیز وجود دارد.
وی از سوی دیگر بروز این اتفاق در محوطه‌های تاریخی را علاوه بر این‌که از دیدگاه منظری در گردشگری تأثیرگذار می‌داند، تأثیرگذاری تدریجی دوده‌ها و کربن آن روی محوطه‌های تاریخی خطرناک می‌داند و می‌گوید: قطعاً و به مرور زمان، این تأثیرگذاری در محوطه‌های خشتی انجام می‌شود، اما هیچ کس فکر نمی‌کند که چطور می‌توان دوده‌ها و کربن نشسته روی خشت را پاک کرد، کاری که اصولاً روی سازه‌های معاصر با فشار آب زیاد انجام می‌شود.
تاثیر بمب اتمی هیروشمیا و چرنوبیل و جنگ جهانی دوم روی قدمت‌سنجی آثار تاریخی در دنیا
محمدخانی با اشاره به تأثیری که اثرات ناشی از جنگ جهانی دوم و بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی روی اثار تاریخی داشته‌اند، ادامه می‌دهد: کربن ۱۴ بعد از وقوع این اتفاقات بعضاً باعث تغییر در قدمت سنجی‌ها شده است و باعث بروز اشتباه در برخی از تاریخ‌ها شده است. کربن ۱۴ هر اثر تاریخی که بخواهیم اندازه بگیریم تا ۱۹۴۵ میلادی قابل تائید دقیق است، وگرنه بعد از آن احتمال زیادی برای اشتباه وجود دارد، چون این فاجعه روی کل دنیا تأثیر منفی خود را گذاشتعه است.
او با تاکید بر این‌که آزمایشات اتمی در سطح دنیا، میزان کربن ۱۴ را در سطح جو تغییر می‌دهند، فاجعه‌ی هسته‌ای «چرنوبیل» را نیز نمونه‌ی دیگری از این اتفاق می‌داند که باعث ایجاد تأثیرات منفی روی اثار تاریخی شده است و می‌گوید: با انفجار چرنوبیل، تا شعاع ۲۵۰۰ کیلومتری آن، هنوز اثرات منفی این اتفاق روی سطح زمین و در سراسر شهرهای اروپایی وجود دارد.
این کارشناس مطالعات ژئوفیزیک، با تاکید بر این‌که بمب‌های اتمی باعث می‌شوند تا میزان کربن ۱۴ در جو بیشتر شود، ادامه می‌دهد: بنابراین هر نوع آتش‌سوزی، به خصوص در محوطه‌هایی که خشت و کاه وجود دارد، اگر آتش بگیرند، باعث از بین رفتن داده‌های باستان‌شناسی می‌شوند، به همین دلیل اصولاً تاکید می‌شود آتش‌زدن گیاهان در محوطه‌های باستانی کاری صد درصد اشتباه است و تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، سمپاشی گیاهان است تا قبل از رشدِ گیاهان بتوانیم آن‌ها را از بین ببریم، باید توجه شود که گیاهان هرز اصولاً سطحی هستند.
مشکلی که به همه کشور سرایت کرده
وی اما این اتفاق را از چند سال قبل در همه‌ی زمین‌های کشاورزی و برخی محوطه‌ها، فراگیر می‌داند و ادامه می‌دهد: نخست یک مشکل بزرگ در مرودشت بود، اما متأسفانه امروز دیگر این اتفاق در سراسر ایران در حال رخ دادن است، کشاورزان معمولاً برای سودجویی و زمانی‌که باید زمین‌شان بعد از یک دور کشت استراحت کند، آن را آتش‌می‌زنند تا بار دیگر کار کشت خود را آغاز کنند و این اتفاق تا کنون باعث تصادف‌های زنجیره‌ای زیادی در جاده‌ها شده است.
محمدخانی اضافه می‌کند: قطعاً پیشگیری بهتر از درمان است، این کار فایده ندارد که بگوییم اول ببینیم اگر هگمتانه آتش گرفت چه آسیبی می‌رساند، بعد از آسیب‌های وارد شده را برطرف کنیم.
The post آیا آتش‌سوزی روال طبیعی محوطه‌های تاریخی می‌شود؟ appeared first on توریسم آنلاین.
