سنجش اثرات اقتصادی گردشگری با کمک حساب اقماری

گردشگری صنعت بسیار سودآوری است اما به گفته کارشناسان، در صورت عدم به کارگیری حساب اقماری گردشگری، نه می ‌توان وضعیت موجود را تحلیل کرد و نه قادر خواهیم بود تا نگاهی آینده ‌نگرانه به این صنعت در کشور داشته باشیم.

ایرنا: آمار گردشگران ورودی به ایران و میزان درآمدی که از این صنعت عاید کشور می شود همواره مورد توجه مسوولان کشوری بوده است، چنانکه آنان بارها اظهار داشته اند که درآمدهای صنعت گردشگری می تواند جایگزین درآمد حاصل از صادرات نفت شود.
با این حال آمارهای متقنی از ورود و میزان ارزآوری گردشگران خارجی در دست نیست و تنها آمارهای قابل اتکا، آماری است که پلیس مهاجرت از ورود خارجی ها به کشور ثبت می کنند و بعد این آمارها در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گذاشته می شود.
طبق آخرین آماری منتشر شده، مجموع گردشگرانی که از ابتدای امسال تا مهرماه به ایران سفر کرده اند به چهار میلیون و 739 هزار و 413 نفر رسیده است اما همانطور که «ولی الله تیموری»، معاون گردشگری کشور گفته است نمی توان خیلی درباره این آمارها صحبت کرد چون هنوز حساب اقماری در کشور راه اندازی نشده است.
یکی از دلایلی که این آمار اعلام شده چندان نمی تواند قابل اتکا باشد این است که مفهوم آمار ورودی به ایران که پلیس مهاجرت لحاظ می کند، با مفهوم گردشگر تا حدودی متفاوت است. در واقع هر فردی که وارد کشور می شود گردشگر محسوب نمی شود. به طور مثال کسی که برای بازاریابی یا هر نوع کسب درآمدی سفر می کند، لزوما گردشگر نیست. برای تعیین و احتساب آمار گردشگران ورودی به کشور، بایستی از ابزارهای آماری استفاده شود که در ادامه توضیح آن ارایه خواهد شد.
علاوه بر مساله آمار گردشگران ورودی، برای محاسبه میزان ارزآوری و سود صنعت گردشگری در ایران نیز پایگاه داده ای وجود ندارد و اغلب ارقام ارائه شده به صورت تخمینی و با محاسبات غیردقیق است. بدلیل فقدان داده های دقیق، سرمایه گذاری در این صنعت با چالش روبرو است زیرا سرمایه گذاران نمی توانند به درستی تشخیص دهند که در کدام یک از بخش ها مثلا حمل و نقل، خوراک و نوشیدنی، اقامت و … سرمایه گذاری کنند. همچنین در ایران آمار و ارقامی که کشور برای ورود گردشگران خرج می کند ارائه نمی شود.
در نتیجه در ایران مطالعه اثرات اقتصادی گردشگری با سه محور ورودی های گردشگری، مخارج و دریافتی های گردشگری غالبا غیر دقیق است. در این میان سازمان ملل برای اندازه گیری، اندازه بخش های اقتصادی حساب اقماری گردشگری (TSA) را طراحی و پیشنهاد کرده است.
در همین ارتباط تیموری معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در آذرماه سال جاری درباره حساب اقماری ایران اظهار داشت: واقعیت این است که اگر ما بخواهیم در بحث آمار به یک رقم دقیق برسیم، باید حساب ‌های اقماری را درست کنیم که البته از گذشته مورد بحث بوده و اکنون نیز ما به شدت دنبال آن هستیم.
معاون گردشگری کشور با بیان اینکه ایجاد حساب‌های اقماری به نفع سازمان میراث فرهنگی است، اظهار داشت: اگر تعدادی به بالا بودن آمار گردشگران ورودی، ایراد وارد می‌ کنند، باید بدانند که هر ساله تعداد زیادی از ایرانیان مقیم خارج به ایران می‌آیند، همچنین افراد زیادی برای تجارت به ایران آمده که در دنیا با عنوان گردشگران تجاری شناخته می‌شوند ولی در حال حاضر هیچ یک از این موارد در آمار گردشگران ورودی ما محاسبه نمی ‌شود. بر همین اساس ایجاد حساب‌ های اقماری یکی از اهداف اصلی ما بوده که برای ایجاد آن نیاز به همکاری با مرکز ملی آمار و بانک مرکزی است.
تیموری ادامه داد: این مراکز اگر بدانند که حساب‌ های اقماری تا چه اندازه می ‌تواند برای ما حائز اهمیت باشد، قطعا پای کار آمده و این موضوع یکبار برای همیشه ساماندهی می ‌شود.
از سال 87 بحث حساب های اقماری گردشگری مطرح بوده است، چنانکه شورای‌عالی راهبردی حساب‌ های اقماری گردشگری متشکل از نمایندگان نهادهایی نظیر مرکز آمار ایران، نیروی انتظامی، وزارت خارجه و بانک مرکزی، راه‌ اندازی شد اما در عمل، این ابزار حساب های اقماری به کار گرفته نشد.
در دولت روحانی نیز ضرورت حساب اقماری گردشگری مطرح و مورد پیگیری واقع شده است؛ چنانکه «زهرا احمدی پور» رییس پیشین سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره حساب‌های اقماری این چنین بیان کرد: در فقدان حساب اقماری گردشگری، نه می ‌توان وضعیت موجود را تحلیل کرد و نه قادر خواهیم بود تا نگاهی آینده ‌نگرانه به این صنعت داشته باشیم. اجرای حساب اقماری گردشگری چون کاری بین‌ بخشی است، در آخرین جلسه شورای عالی میراث این موضوع طرح شد که خوشبختانه با نگاه علمی و کارشناسی دکتر جهانگیری، این امر مصوب شده و امیدوارم این موضوع به‌ سرعت عملیاتی شود.
«علی اصغر مونسان» رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز با دغدغه شناخت از ترکیب گردشگران ورودی به کشور و درآمدهای ارزی این صنعت، به دنبال رسیدگی و پیگیری حساب اقماری گردشگری بوده و حتی در اردیبهشت ماه سال جاری با رئیس کل بانک مرکزی دیدار داشت.
در همین ارتباط «نیلوفر عباس پور» کارشناس اقتصاد گردشگری به پژوهشگر ایرنا گفت: ما آمار دقیق و قابل اعتمادی از گردشگری نداریم و احتمالا طبق تعریف عملیاتی گردشگری این آمار چندان درست نیست و به طور شهودی اکثر فعالان عرصه گردشگری می توانند این را تایید کنند.
وی درباره حساب اقماری گفت: در کشورهای دیگر گردشگری به دلیل ماهیت تقاضا محورش در حساب‌های ملی به صورت بخشی واحد و منسجم وجود ندارد و به همین دلیل حساب های اقماری را ایجاد می کنند. از این حساب های اقماری برای تحلیل اثرات اقتصادی گردشگری، اثرات اقتصادی مستقیم گردشگری استفاده می شود. اینکه مصرف گردشگری چقدر است و چه مواردی را شامل می شود و یا سهم اشتغال چقدر است.
‘مسوولان کشور به خصوص مسوولان میراث فرهنگی و گردشگری بر ضرورت استفاده از حساب اقماری به عنوان یک ابزار جدید آماری واقف هستند زیرا تاکنون در حساب های ملی ایران، گردشگری صنعت تعریف نشده است در حالی که حساب ملی سایر کشورها این صنعت را با ترکیبی از بخش های حمل و نقل، اقامت، خوراک و نوشیدنی، خدمات، سرگرمی و آژانس های مسافرتی شناخته اند.
حساب اقماری گردشگری برای اندازه گیری کالاها و خدمات گردشگری مطابق با استاندارهای بین المللی، مفاهیم و طبقه بندی ها و تعاریف، استفاده می شود و این حساب امکان مقایسه معتبر با سایر صنایع و در نهایت مقایسه ی بین کشورها و گروهی از کشورها را به وجود می آورد. این حساب می تواند آمار معتبری از تاثیر گردشگری و استخدامی ها مرتبط را ارائه دهد. همچنین برای تدوین خط مشی های اقتصادی و مرتبط با توسعه گردشگری ابزار قدرتمندی است.’
حساب اقماری گردشگری به عنوان یک ابزار آماری می تواند مواردی نظیر کمک صنعت گردشگری به تولید ناخالص داخلی، رتبه گردشگری در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی، تعداد مشاغل ایجاد شده توسط گردشگری، میزان سرمایه گذاری گردشگری، درآمدهای مالیاتی کسب شده توسط صنایع گردشگری، مصرف گردشگری، تاثیر گردشگری در توازن پرداخت ها، ویژگی های منابع انسانی گردشگری و … را بسنجد.
در پایان می توان متذکر شد که گردشگری نیروی اقتصادی قدرتمندی برای اشتغال زایی، تبادل ارز خارجی، درآمدزایی و درآمدهای مالیاتی به شمار می رود که همواره از آن به عنوان بزرگترین صنعت سودآور جهان یاد می کنند. چنانکه بر اساس پیش بینی های سازمان جهانی جهانگردی، آینده بازار اقتصاد و تجارت بین المللی دنیا، بویژه در سال 2020 یک میلیارد و 360 میلیون گردشگر ورودی و یک میلیارد و 809 میلیون نفر گردشگر در سال 2030 در اختیار صنعت گردشگری خواهد بود.
از طرف دیگر ایران با مواهب طبیعی و میراث فرهنگی یکی از جذاب ترین کشورها برای گردشگران خارجی است و حتی رتبه دهم جهان را در یونسکو دارد اما از لحاظ جذب گردشگر و سودآوری اقتصادی عملکرد ضعیفی داشته است. چنانکه وضعیت ایران در گزارشی که مجمع جهانی اقتصاد منتشر کرده است، ایران از منظر شاخص های توانمندسازی محیط، سیاست‌ های گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی در سال 2015، رتبه 97 از میان 141 کشور و در نهایت در سال 2017 با 4 پله صعود، رتبه 93 از میان 136 کشور را کسب کرده است.
ایران می تواند از حساب اقماری در گردشگری بهره برداری کند تا علاوه بر جذب سرمایه گذاران در بخش های مختلف گردشگری، درآمدهای بیشتری را از گردشگری عاید کشور سازد و با توجه به پیش بینی سال 2030، ایران با بازاریابی و برنامه ریزی در زیرساخت ها، می تواند گردشگران زیادی را جذب کند.