پرسه در بازارهای سنتی ایران

شاید راه رفتن در بازارهای سنتی ایران و دالان‌های تودرتوی آن بخشی از زندگی روزمره ما یا والدینمان باشد، اما دیدن این بازارهای قدیمی چیزی نیست که برای توریست خارجی عادی باشد. بازارهایی که از میوه خشک تا فرش و طلا در آن می‌فروشند.

اجزای بازار

ما اگرچه فقط یک اسم کلی به نام بازار می‌شناسیم، اما خود بازاری‌ها برای جزء جزء آن اسم‌های خاص خود را دارند. برای مثال بازارها یک راسته یا مسیر اصلی دارند که وقتی از سردر آن وارد می‌شویم در مسیر راسته‌ با موج مردمی حرکت می‌کنیم.

چهارسو یا چهارسوق هم همان چهارراه در خیابان‌ است؛ یعنی به جایی که چهار راسته به هم برخورد می‌کنند چهار سوق می‌گویند. فضای راهرو شکل بازار امکان کمی برای گفت‌وگو و معاشرت فراهم می‌کند، برای همین در بعضی از چهارسوق‌ها چیزی شبیه به میدان ساخته می‌شد که به آن جلوخان می‌گفتند. برای مثال در بازار تجریش تهران یک جلوخان در میانه راهرو وجود دارد که وسط آن به تره‌بار تبدیل شده.

اگرچه ممکن بود برخی از بازارها بدون سقف باشند، اما در چنین فضایی نمی‌شود کالاهای گزان‌بها مثل فرش را نگه داشت. برای همین هم سقف برخی از قسمت‌های بازار را می‌پوشاندند و به آن تیمچه می‌گفتند.

همچنین قیصریه‌ها به خاطر معماری قوسی شکل شهرت زیادی برای گردشگران دارند. قدیم‌ها به کسی که به خاطر چیز کوچکی خسارت زیادی وارد می‌کرد، می‌گفتند: «برای یک دستمال قیصریه را آتش می‌زند» این قیصریه زیباترین معماری بازارهای سنتی ایران را داشت.

یکی دیگر از اجزای بازار کاروانسرا بود. وقتی برای دکان‌ها بار می‌آمد شتربانان به جایی نیاز داشتند که قبل از حرکت بعدی در آن استراحتی بکنند برای همین کاروانسراها را در داخل بازار می‌ساختند. این موضوع به خصوص در بازار کرمان یا کاشان بیشتر مشخص است.

مهمترین بازارهای سنتی ایران:

بازار تبریز

در دل شهر تبریز، بزرگ‌ترین بازار سقف‌دار جهان قرار گرفته. برای دیدن جزئیات نقش و نگار قدیمی آن باید یک روز خلوت به بازار سر بزنیم. هر دالان بازار تبریز برای خودش یک داستان دارد. برای مثال تیمچه مظفریه از روی نام  مظفرالدین میرزای قاجار برداشته شده.

روایت است که موقع بازدید ولیعهد قاجار، معمار بازار برای پیشگیری از اینکه مجبور شود این تیمچه را پیشکش کند پیش‌دستی کرده و سریع‌تر از همه می‌گوید که نام این تیمچه را مظفریه گذاشته تا با این کار سلامت بنای خود را تضمین کند. بهترین باقلوا و قرابیه‌های تبریز را می‌توان از بازار این شهر خرید.

آدرس: خیابان جمهوری

بازار اصفهان

این بازار یکی از مشهورترین جاذبه‌های گردشگری شهر است. برای دیدن مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد جامعه می‌توان از دل دالان‌های بازار گذشت. گوشه به گوشه آن مردهایی سن و سال دار را می‌بینیم که مشغول قلم‌زنی یا چکش‌زنی روی مس هستند.

به طور کلی در بیشتر بازارهای ایران ظروف مسی خرید و فروش می‌شود اما مسگری در زنجان تاریخچه قدیمی‌تر (نه هزار ساله) دارد. بازار سنتی اصفهان هم بورس خرید پارچه‌های زیبای قلم‌زنی است که از آن به عنوان رومیزی یا سفره می‌توان استفاده کرد.

آدرس: میدان نفش جهان

بازار وکیل

نقل است که کریم خان زند بعد از دیدن بازار سنتی لار تصمیم می‌گیرد مکان مشابهی برای خرید و فروش مردم پایتخت خود درست کند و اینگونه ساخت بازار وکیل کلید می‌خورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد معماری بازار بیشتر از روی یکی از تیمچه‌های بازار سنتی اصفهان برداشته شده. از اینجا می‌توان عرقیجات شیرازی، نان فسایی، حلوای لاری یا نان یوخه و دیگر سوغات شیراز را خرید.

بازار کرمانشاه

ترکیبی از طرح و نقش‌های خیره کننده لباس‌ یا پارچه‌های رنگی به جاذبه توریستی مهم شهر تبدیل شده. بازار کرمانشاه هم مثل تبریز، محل رفت و آمد تاجران راه ابریشم بوده و از نام‌هایی که بر روی تیمچه‌های آن گذاشته شده می‌شود نشانه‌های فرهنگی زیادی از مردم این منطقه فهمید. برای مثال به بازار ادویه آن «تاریکه بازار» می‌گویند و جایی که امروز ظاهرا نام بازار اسلامی بر آن نصب شده قبلا به بازار یهودی‌ها معروف بوده.

بازار کاشان

یکی از جاهای دیدنی کاشان بازار سنتی‌اش است. این بازار دیدنی از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه پیدا می‌کند و بناهای تاریخی زیادی را در خودش جای داده.

هر کدام از قسمت‌های بازار هم محل فعالیت صنفی خاص است. در یکی از قسمت‌هایش مسگرها و کفش دوزها و رنگرزها فعالیت می‌کنند و از ده‌ها سال پیشه‌شان را تا به امروز سرپا نگه داشته‌اند و در بخش دیگری زرگرها، بزازها و خیاط ها. از بازار کاشان می‌توان مهمترین و مرغوب ترین سوغات کاشان مثل انواع شیرینی و عرقیجات را هم خرید.

آدرس: خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت

بازار قزوین

نمی‌توان قزوین را در دسته‌بندی مهم‌ترین بازارهای ایران قرار نداد. تاریخچه این بازار به هزار سال قبل می‌رسد. قبلا این بازار به مسجد جامع مرتبط بود، اما معماری جدید شهری باعث شد تا امروز دیگر ارتباطی بین آنها وجود نداشته باشد.

نان چای، نان نازک، نان برنجی قزوینی و پادرازی بعضی از شیرینی‌های خوشمزه این شهر هستند که در بازار فروخته می‌شوند، اما اگر از حجره‌های خوراکی بگذریم هم می‌توانیم جاجیم یا چادر شب قزوینی بخریم.

آدرس: خیابان امام خمینی

نوشته پرسه در بازارهای سنتی ایران اولین بار در وبلاگ اسنپ تریپ. پدیدار شد.